Het Nederlandse elektriciteitsnet raakt steeds voller. Er wordt hard gewerkt aan de verzwaring van het net, maar het duurt jaren voordat voldoende is uitgebreid. In de tussentijd zijn er ook andere maatregelen die genomen kunnen worden om overbelasting van het elektriciteitsnet tegen te gaan, zoals een andere vorm van nettarieven.

De primaire functie van nettarieven is het dekken van de kosten voor het aanleggen en beheren van het elektriciteitsnetwerk. Een secundaire functie zou kunnen zijn om consumenten te stimuleren tot efficiënter gebruik van het stroomnet. Dat stelt Roman Hennig, onderzoeker aan de TU Delft, in zijn proefschrift Congestion Management and Tariffs for Electric Distribution Networks.

Netcongestie ontstaat op het moment dat het elektriciteitsnet wordt overbelast door een hoge piek in de vraag naar stroom of een piek in het aanbod van stroom door bijvoorbeeld zonnepanelen.  Stroomverbruik vermijden in de spits is een belangrijke en effectieve maatregel, maar daar is wel gedragsverandering voor nodig.  

Hennig: “Mijn onderzoek richtte zich op netcongestie en het managen daarvan en in het bijzonder hoe nettarieven daarbij gebruikt kunnen worden, dus wat je betaalt om het net te gebruiken.” Hierbij gaat het dus niet om de prijs voor elektriciteit zelf, maar om de prijs voor het gebruik van het elektriciteitsnet.

Statische, dynamisch of op capaciteit gebaseerde tarieven
Momenteel betalen Nederlandse consumenten een vast tarief van ongeveer 400 euro per jaar voor het gebruik van het stroomnet. Hierbij maakt het dus niet uit hoeveel of wanneer je gebruikmaakt van het net. Dat is een statisch tarief. Een statisch tarief kan bijvoorbeeld ook een prijs zijn per kilowattuur of vaste prijzen voor verschillende tijdstippen. Het voordeel hiervan is dat je zeker weet hoeveel je betaalt om gebruik te maken van het net. Maar het nadeel is dat het helemaal niet flexibel is.

Een dynamisch tarief biedt die flexibiliteit wel. Met een volledig dynamisch model laat je namelijk de nettarieven meebewegen met de drukte op het elektriciteitsnet. De netbeheerder kijkt dan naar de huidige belasting van het netwerk of van bepaalde punten waar congestie wordt verwacht, als de belasting dan te veel dreigt te worden, kan het tarief verhoogd worden.

Op die manier kan er goed op drukte op het net worden ingespeeld, maar het biedt wel veel onzekerheid voor gebruikers omdat de tarieven op erg korte termijn worden vastgesteld. Ook is het onzeker of gebruikers wel goed kunnen reageren op de prijsschommelingen. 

Het systeem dat volgens Hennig het beste zou werken voor Nederland, is het Capacity based tarief: een maximum capaciteit die je mag gebruiken. “Dat is op een manier ook statisch, maar anders dan wanneer je een vast bedrag of per kilowattuur betaalt, betaal je hier voor je maximale consumptie.”, legt Hennig uit. “Stel dat je een EV hebt die met 11 kilowatt kan opladen. Als je alleen een capacity basesd tarief hebt voor 5 kilowatt, dan laadt je alleen maar met die 5 kilowatt op.”

Volgens Hennig zou dit de druk op het net enorm kunnen verlichten en geeft het tegelijkertijd zekerheid omdat je weet hoeveel capaciteit je mag gebruiken. “In plaats van dat je bijvoorbeeld drie uur op 11 kilowatt oplaadt, laad je nu voor zes uur op 5 kilowatt op. Dat opladen kan ook ’s nachts, dat is voor veel mensen geen probleem.”

Poldermodellen
In Spanje is al een dergelijk capacity based model ingevoerd waar ook verschillende tarieven gelden voor verschillende tijdstippen. En in Duitsland kan de netbeheerder de capaciteit van de stroomtoevoer naar nieuwe laadpalen en warmtepompen beperken. In Nederland wordt er volgens Hennig ook al jaren gesproken over flexibele nettarieven, maar is het invoeren daarvan nog niet gelukt. Hennig wijdt dat aan het Nederlandse “poldermodel”.

“Ik denk dat netbeheerders best bang zijn voor publiek verzet. En in Nederland moet alles uitgebreid met veel mensen besproken worden”, vertelt Hennig. “Het moet met iedereen overlegd worden, iedereen moet instemmen. De tarieven-discussie is al vijf of zes jaar bezig en ze zijn het nog niet eens geworden.”

Volgens Hennig zijn netbeheerders het dus nog niet eens over het model dat ze willen invoeren. Daarbij zorgt een ander type nettarief altijd voor meer onzekerheid dan er nu is, volgens Hennig. “Het tarievensysteem is nu simpel, netbeheerders weten precies wat ze van wie krijgen. Als dat veranderd wordt, wordt het onzekerder wat de inkomsten zullen zijn.”

Flexibele prijzen
In Nederland worden al flexibele stroomtarieven aangeboden in dynamische energiecontracten, zegt Hennig. “Sommige energieleveranciers bieden al flexibele stroomtarieven aan. Maar die prijs is gebaseerd op wat je betaalt voor elektriciteit op de markt. Bij nettarieven is het dus anders, want dat gaat niet om de elektriciteit, maar om de situatie van het stroomnet.”

Flexibele stroomprijzen kunnen prima gecombineerd worden met een capacity based model volgens Hennig. “Als de stroomprijzen laag zijn, kan je je capaciteit tot zijn maximum gebruiken. En als het duurder is, kan je wat minder gebruiken.” Zo kunnen de twee dus goed gecombineerd worden.

Ander model nattarieven is hoe dan ook nodig
Verzwaring van het net is een heel belangrijke maatregel om netcongestie tegen te gaan, maar volgens Hennig is het – ook als het net al verzwaard is – belangrijk om te kijken naar andere modellen voor nettarieven. “Op de lange termijn moet je een balans vinden tussen het managen van netcongestie met nettarieven en waar je echt het elektriciteitsnet moet uitbreiden. Op sommige plekken zullen problemen met netcongestie weg zijn als het net is uitgebreid”

Hennig: “Op de lange termijn wil je het elektriciteitsnet niet inrichten op de hoogste pieken, maar wil je een optimum vinden waar je soms het terugleveren van zonne-energie of het gebruiken van warmtepompen even reguleert. Dat moeten we accepteren, want anders ontwerp je een veel te groot elektriciteitsnet dat maar enkele keren per jaar in zijn volle capaciteit gebruikt wordt. Dat zou heel duur zijn, want uiteindelijk betaalt iedereen ervoor in de netwerkkosten.” 

Of het capaciteitsmodel ook echt geïntroduceerd zal worden in Nederland vindt Hennig lastig te voorspellen. “Ik denk dat ze iets zullen introduceren, maar ik weet niet of dat een capacity based prijs zal zijn. Misschien wel dynamisch, of iets anders.” Volgens Hennig zal dat de komende maanden besloten moeten worden door de netbeheerders. “Als ze het nu met elkaar eens worden, zal het nog steeds jaren duren voordat het geïmplementeerd wordt, want de netbeheerders hebben die voorbereidingstijd nodig. Als de beslissing nu genomen wordt, denk ik dat het systeem voor 2027 of 2028 nog niet in zal gaan.”