Tegenwoordig kun je nauwelijks nog nieuwsmedia volgen zonder iets te lezen over congestie. ‘Het net zit vol’, ‘De stroom is op’. Het zijn slechts enkele voorbeelden van de koppen boven artikelen over netcongestie. File op het elektriciteitsnet noemen we het wel. Maar congestie is er niet opeens. Congestie werd jaren geleden al aangekondigd.

In mei 2010 publiceerde TenneT haar Visie 2030. In dit visiedocument had TenneT vier scenario’s uitgewerkt: Groene Revolutie, Duurzame Transitie, Nieuwe Burchten en Geld Regeert. In de meeste recente II3050, het ‘visiedocument’ van de netbeheerders samen, wordt eveneens met vier scenario’s gewerkt, te weten Decentrale Initiatieven, Nationaal Leiderschap, Europese Integratie en Internationale Handel. Wanneer je minstens vier scenario’s uitwerkt, zit je altijd wel ergens goed is waarschijnlijk de gedachte.

Maar terug naar 2010. In de scenario’s van destijds ging men van de volgende percentages uit voor de groei van ons elektriciteitsverbruik:

• Nieuwe Burchten 0 procent.
• Duurzame Transitie 1 procent.
• Groene Revolutie 2 procent.
• Geld Regeert  3 procent.

Het meest ‘groene’ scenario is het scenario Groene Revolutie. Hierin is het volgende opgenomen: ‘Voor Nederland nemen we in dit scenario aan dat  er in 2030 6.000 megawatt windvermogen op de Noordzee is gerealiseerd en het windvermogen op land is doorgegroeid naar 4.000 megawatt. De groei van  het windvermogen op land is vooral het gevolg van de vervanging van oude windmolens door nieuwe types met een groter vermogen. Voor zonne-energie nemen we aan dat er 2030 4.000 megawatt is geïnstalleerd.’

Volgens de website van het CBS zitten we eind 2023 al op 6,8 gigawatt wind-op-land, 3,9 gigawatt wind-op-zee en al op 23,9 gigawatt zon.

Qua hernieuwbare elektriciteitsproductie hebben we de verwachtingen ruimschoots overtroffen. Kijken we naar berekend elektriciteitsverbruik zoals bij CBS wordt gepubliceerd, dan zien we dat hier juist een daling heeft plaatsgevonden. Het verbruik was in 2010 nog 112,6 terawattuur. In 2022 was dit 108,8 terawattuur en 2023 107,7 terawattuur. Een daling van gemiddeld 0,34 procent.

Op basis van Visie 2030 presenteerde Klaas Hommel, projectmanager system operations van TenneT, in juni 2011 dat in mei dat jaar al congestie is opgetreden op de Maasvlakte. Liander maakt in haar jaarverslag over 2015 al melding van het ontstaan van ‘teveel drukte op het net’ en in 2017 is er een project gestart genaamd ‘Congestie Management TSO DSO's door middel van flexibiliteit van vraag en aanbod’ met een rijksbijdrage van bijna drie ton waar ETPA, TenneT en Stedin aan hebben gewerkt en wat uiteindelijk tot GOPACS heeft geleid.

Congestie is dus niet nieuw. Het is ons niet ‘opeens overkomen’. We hebben het jaren geleden aan al zien komen, maar er te weinig op geacteerd.

Wellicht hebben netbeheerders niet hard genoeg aan de bel getrokken in Den Haag. Wellicht vond Den Haag het niet belangrijk genoeg.

Net voor Prinsjesdag publiceerde de Boston Consulting Group (BCG) haar rapport Haal de kink uit de kabel. Leuk bedacht, zo’n titel. Het rapport(je) borduurt voor op het eindrapport van Ecorys Maatschappelijke kostprijs van netcongestie dat in april 2024 is gepubliceerd.

Heel eerlijk: het rapport van BCG trapt vooral open deuren in met teksten dat ‘huidige acties te weinig effect hebben’ en ook de zes ‘interventies’ zijn (helaas) geen nieuwe inzichten. Het is echt niet zo dat de netbeheerders dit zelf niet bedacht hebben, maar die verrekte regelgeving he…

Wat wel goed is, is dat het rapport een prijskaartje aan congestie hangt. Dit haal je namelijk niet direct uit het Ecorys rapport dat verder wel heel goed is onderbouwd en uitgewerkt. Voor prijskaartjes van 40 miljard euro is zelfs een partij als de PVV gevoelig, dus hopelijk het dit.

De conclusie die ik trek op basis van de situatie waar we nu in zitten en de berichten en vooruitzichten uit de afgelopen vijftien jaar, is dat we het allemaal wel zien aankomen maar niemand zich voldoende geroepen voelt écht in te grijpen.

We kunnen dit wellicht vergelijken met de klimaatverandering waarvan we met alle huidige extremen nu de wrange vruchten plukken. Al in de jaren '70 wist Shell intern te melden dat al die uitstoot tot klimaatverandering en weersextremen zal leiden maar toch zijn ze door blijven gaan zoals ze altijd deden. En nog steeds.

Het verwerken van informatie is blijkbaar niet aan ons besteed. Wellicht door congestie, wellicht zijn we simpelweg niet intelligent genoeg. Hopelijk helpt AI ons hierin verder, ook al kost het inzetten van AI ook heel veel stroom. Maar dit wordt dan ‘slechts’ een kwestie van maatschappelijk prioriteren.